Με την 'Ανοικτή Πρόσβαση' είναι δυνατή η διαδικτυακή πρόσβαση σε ψηφιακό επιστημονικό περιεχόμενο (άρθρα, πρακτικά συνεδρίων, δεδομένα, κ.ά.) χωρίς την πλειοψηφία των περιορισμών που σχετίζονται με πνευματικά δικαιώματα.
Οι συγγραφείς δίνουν τη συγκατάθεσή τους για την ανοικτή πρόσβαση στο έργο τους σύμφωνα με τους όρους ειδικών αδειών (Creative Commons, Open Content License). Οι άδειες αυτές συνήθως διαθέτουν ελεύθερα το έργο μέσω διαδικτύου με την προϋπόθεση αυτό να χρησιμοποιείται για μη εμπορικούς σκοπούς και να γίνεται αναφορά κατά τη χρήση, διανομή, αναπαραγωγή, παρουσίασή του, κ.λπ.
Οι αναγνώστες μπορούν να χρησιμοποιούν ελεύθερα το διατιθέμενο υλικό για ερευνητικούς, εκπαιδευτικούς και άλλους σκοπούς σεβόμενοι τους όρους σύμφωνα με τους οποίους ο δημιουργός διέθεσε το έργο του.
Υπάρχουν δύο διαφορετικοί τρόποι εφαρμογής της Ανοικτής Πρόσβασης: τα περιοδικά ΑΠ και τα καταθετήρια ΑΠ. Τα περιοδικά ΑΠ είναι γνωστά και ως ‘χρυσός δρόμος’, ενώ τα καταθετήρια ΑΠ είναι γνωστά ως ‘πράσινος δρόμος’.
Βιβλιογραφία
Υπάρχουν δυο τρόποι με τους οποίους υλοποιείται η Ανοικτή Πρόσβαση: τα περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης (χρυσός δρόμος) και τα καταθετήρια ανοιχτής πρόσβασης (πράσινος δρόμος).
Καταθετήρια Ανοικτής Πρόσβασης (Πράσινος δρόμος): Οι συγγραφείς καταθέτουν μόνοι τους (self-archiving, αυτοαρχειοθέτηση) τις εργασίες του σε ένα καταθετήριο ανοικτής πρόσβασης. Οι εργασίες αυτές μπορεί να είναι προδημοσιεύσεις (pre-prints), αξιολογούμενες μεταδημοσιεύσεις (postprints), τεχνικές αναφορές (technical reports), στατιστικά δεδομένα ερευνών, κ.ά.
Η αυτο-αρχειοθέτηση ολοκληρώνεται χωρίς ο συγγραφέας να λάβει έγκριση από κάποιον. Σήμερα οι περισσότεροι εκδότες επιστημονικών περιοδικών επιτρέπουν στους συγγραφείς να καταθέτουν τις δημοσιεύσεις τους (preprints ή postprints) στα καταθετήρια των οργανισμών με τους οποίους έχουν κάποια σχέση εργασίας ή συνεργασίας (affiliation).
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματα που παρέχουν οι εκδότες στους συγγραφείς σχετικά με την ανοικτή πρόσβαση, μπορείτε να βρείτε στο δικτυακό τόπο Sherpa-Romeo.
Αναζητήστε άρθρα που έχουν κατατεθεί σε Ελληνικα Καταθετήρια Ανοικτής Πρόσβασης μέσω του openarchives.gr
Περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης (Χρυσός δρόμος): Οι συγγραφείς κανονικά καταθέτουν τις εργασίες τους στο περιοδικό αναμένοντας την αποδοχή και την αξιολόγησή τους από συναδέλφους (peer-review). Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας αξιολόγησης οι εργασίες δημοσιεύονται σε ένα τεύχος του περιοδικού και είναι ελεύθερα διαθέσιμες μέσω διαδικτύου.
Στα περιοδικά ανοικτής πρόσβασης η συγγραφική ομάδα διατηρεί τα πνευματικά δικαιώματα του άρθρου και συχνά καλείται να καλύψει το κόστος επεξεργασίας/δημοσίευσης (γνωστό ως APC - Article Processing Charge). Τόσο η Βιβλιοθήκη ΑΠΘ, όσο και ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών συμμετέχουν σε προγράμματα προώθησης της ανοικτής πρόσβασης με εκπτώσεις στα APCs ή πλήρη πληρωμή τους.
Ένα πολύ γνωστό ευρετήριο περιοδικών ανοικτής πρόσβασης είναι το Directory of Open Access Journals – DOAJ.
ΑΠ@ΑΠΘ
- Ιδρυματικό Καταθετήριο Επιστημονικών Εργασιών - ΙΚΕΕ: άρθρα διδακτικού προσωπικού ΑΠΘ, μεταπτυχιακές εργασίες και διδακτορικές διατριβές που έχουν εκπονηθεί στο ΑΠΘ
- Προθήκη, διαχείριση επιστημονικών εκδόσεων: περιοδικά ανοικτής πρόσβασης του ΑΠΘ
- Συνεδριοθήκη, διαχείριση επιστημονικών εκδηλώσεων: συνέδρια και επιστημονικές εκδηλώσεις που έχουν διοργανωθεί είτε από το ΑΠΘ, είτε με συμμετοχή μελών του ΑΠΘ
- Ψηφιοθήκη: ψηφιοποιημένες πηγές από τις συλλογές του ΑΠΘ
- Open Access Week: ετήσια δράση ενημέρωσης από τη Βιβλιοθήκη ΑΠΘ και το Open Knowledge Greece
Ελλάδα
- openarchives.gr: αναζήτηση σε Ελληνικά Καταθετήρια ανοικτής πρόσβασης
Διεθνώς
- Directory of Open Access Journals - DOAJ
- Directory of Open Access Books, DOAB
- OpenDOAR, αναζήτηση σε Διεθνή καταθετήρια ανοικτής πρόσβασης
- Zenodo, καταθετήριο από το πρόγραμμα OpenAire της Ευρωπαϊκής Ένωσης με δεδομένα, προδημοσιεύσεις, διδακτορικές διατριβές ανοικτής πρόσβασης
- Open Research Europe, νέο περιβάλλον δημοσίευσης ερευνών που έχουν χρηματοδοτηθεί από προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο περιβάλλον αυτό εφαρμοζονται η ανοικτή πρόσβαση και η ανοικτή αξιολόγηση (open review).
- Public Library of Science, δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης στα πεδία των Θετικών Επιστημών και της Ιατρικής
- InTech παρέχει βιβλία και περιοδικά ανοικτής πρόσβασης
Εντοπίστε περισσότερες πηγές ανοικτής πρόσβασης στο θεματικό σας πεδίο μέσα από τον Μηχανισμό Σύνθετης Αναζήτησης Πηγών.
Για την υιοθέτηση και την υποστήριξη της ΑΠ έχουν δημοσιευθεί μία σειρά από διακηρύξεις. Οι πιο γνωστές είναι οι παρακάτω:
- Διακήρυξη της Βουδαπέστης (2002)
- Διακήρυξη της Βηθεσδά (2003)
- Διακήρυξη του Βερολίνου (2003)
- Διακήρυξη της Αλάμπρα (2010) - συγκεκριμένες στρατηγικές για την προώθηση της ΑΠ στη Νότια Ευρώπη
- Διακήρυξη της Βουδαπέστης, 10 χρόνια μετά (2012) - BOAI 10 (Αγγλικά, Ελληνικά)
- Διακήρυξη της Βουδαπέστης, 15 χρόνια μετά - BOAI15 (2017)
- Διακήρυξη για την Ανοιχτή Πρόσβαση στην Ελλάδα από τον ΣΕΑΒ (2018)
Ενημερωθείτε για τα δικαιώματά σας ως συγγραφείς πριν αποφασίσετε πού θα υποβάλετε την έρευνά σας.
Επιλέξτε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης για να διατηρήσετε εσείς τα πνευματικά σας δικαιώματα. Σε περίπτωση που πρέπει να καλυφθεί κάποιο κόστος δημοσίευσης (APCs), αναζητήστε μήπως υπάρχει κάποια δυνατότητα έκπτωσης ή ολικής πληρωμής από τα προγράμματα ανοικτής πρόσβασης της Βιβλιοθήκης ΑΠΘ ή του ΣΕΑΒ.
Αν επιθυμείτε τη δημοσίευση του άρθρου σας σε συνδρομητικό περιοδικό, ελέγξτε εκ των προτέρων στη βάση Sherpa-Romeo τί δικαιώματα σας προσφέρουν εμπορικοί εκδότες για την ανάρτηση κάποιας εκδοχής του άρθρου σας υπό καθεστώς ανοικτής πρόσβασης. Συνήθως επιτρέπουν την κατάθεση στο Ιδρυματικό Καταθετήριο Επιστημονικών Εργασιών:
- της αρχικής υποβολής σας (preprint-προδημοσίευση) στο περιοδικό, ή
- της τελικής εκδοχής του άρθρου σας μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης (postprint-μεταδημοσίευση). Η εκδοχή αυτή ΔΕΝ περιλαμβάνει τη μορφοποίηση του εκδότη
- Sherpa-Romeo. Τι δικαιώματα ανοικτής πρόσβασης σας προσφέρει ένα περιοδικό; Περιλαμβάνονται και περιοδικά ανοικτής πρόσβασης και συνδρομητικά.
- Sherpa Juliet. Τι απαιτήσεις όσον αφορά την ανοικτή πρόσβαση έχει το κάθε χρηματοδοτικό πρόγραμμα;
- Sherpa Fact. Πόσο συμβατό είναι ένα περιοδικό με τις απαιτήσεις συγκεκριμένου χρηματοδοτικού προγράμματος;
- Journal Checker Tool. Πόσο συμβατό είναι ένα περιοδικό με τις απαιτήσεις των χρηματοδοτικών προγραμμάτων της cOAlition S (Plan S);
Μπορείτε να δημοσιεύσετε την έρευνά σας υπό καθεστώς ανοικτής πρόσβαση και είτε να λάβετε έκπτωση στο κόστος δημοσίευσης (APC), είτε όλο το κόστος να καλυφθεί μέσα από τις διαθέσιμες συμφωνίες ανοικτής πρόσβασης.
Συμφωνίες Βιβλιοθήκης ΑΠΘ
- MDPI. Έκπτωση 10% για όλα τα μέλη του ΑΠΘ. Αναφέρονται ΜΟΝΟ οι δημοσιεύσεις για τις οποίες ενεργοποιήθηκε η έκπτωση (από τον Οκτώβριο του 2018)
- Δημοσιεύσεις ΑΠΘ στον MDPI 2018: 179
- Δημοσιεύσεις ΑΠΘ στον MDPI 2019: 289
- Δημοσιεύσεις ΑΠΘ στον MDPI 2020: 455
- Δημοσιεύσεις ΑΠΘ στον MDPI 2021: 904
- Δημοσιεύσεις ΑΠΘ στον MDPI 2022: 1036
- Δημοσιεύσεις ΑΠΘ στον MDPI 2023: 1256
Συμφωνίες ΣΕΑΒ
Διατίθενται τριών ειδών συμφωνίες ΑΠ
- Προγράμματα συμμετοχής, όπου το κόστος δημοσίευσης καλύπτεται εξολοκλήρου για τους συγγραφείς από ιδρύματα - μέλη του ΣΕΑΒ
- Συμφωνίες με εκδότες για την κάλυψη από τον ΣΕΑΒ του συνολικού κόστους δημοσίευσης σε συγκεκριμένο αριθμό άρθρων από συγγραφείς ιδρυμάτων - μελών του ΣΕΑΒ
- Συμφωνίες με εκδότες για την παροχή έκπτωσης σε δημοσιεύσεις συγγραφέων από ιδρύματα - μέλη του ΣΕΑΒ
Περισσότερες πληροφορίες για τις συμφωνίες και τους όρους τους στη σελίδα του ΣΕΑΒ "Συμφωνίες Ανοιχτής Πρόσβασης".
Αναφορές προόδου των προγραμμάτων Ανοικτής Πρόσβασης του ΣΕΑΒ (ανά τρίμηνο) από το Παράρτημα Επιστημονικής Επικοινώνησης.
Σε περίπτωση αποριών ή άλλων ερωτημάτων μπορείτε να επικοινωνήσετε με τη Μονάδα Επιστημονικής Επικοινώνησης του ΣΕΑΒ.
Υποστηρικτικά εργαλεία για τους ερευνητές για τα προγράμματα ανοικτής πρόσβασης του Συνδέσμου.
- Ευρετήριο επιλέξιμων περιοδικών Ανοικτής Πρόσβασης, δίνει τη δυνατότητα να εξετάσουν αν το περιοδικό καλύπτεται από το ΣΕΑΒ. Περιλαμβάνονται 4.695 ηλεκτρονικά περιοδικά.
- Οδηγός διαθέσιμων επιλογών Ανοικτής Πρόσβασης όπου μπορεί ο ερευνητής να βρει όλους του όρους Ανοικτής Πρόσβασης όλων των συνεργαζόμενων εκδοτών του ΣΕΑΒ.
Fyfe, A. (June 25, 2015). Peer review: not as old as you might think [Blog post].
Himmelstein, D.S., Romero, A.R., McLaughlin, S.R., Greshake Tzovaras, B., & Greene , C.S. (October 12, 2017). Sci-Hub provides access to nearly all scholarly literature. PeerJ.eLife 2018;7:e32822 DOI: 10.7554/eLife.32822
Tenopir, C., Dalton, E., Christian, L., Jones, M., McCabe, M., Smith, M., & Fish, A. (2017). Imagining a Gold Open Access Future: Attitudes, Behaviors, and Funding Scenarios among Authors of Academic Scholarship. College & Research Libraries, 78 (6), 824. doi:https://doi.org/10.5860/crl.78.6.824
Morais, R., Bauer J., & Borrell-Damián, L. (2018). EUA Big deals survey report : The First Mapping of Major Scientific Publishing Contracts in Europe. Brussels: European University Association.
Piwowar H, Priem J, Larivière V, Alperin JP, Matthias L, Norlander B, Farley A, West J, Haustein S. (2018) The state of OA: a large-scale analysis of the prevalence and impact of Open Access articles. PeerJ 6:e4375 https://doi.org/10.7717/peerj.4375
Van Noorden, R. (2013). Open access: The true cost of science publishing. Nature News, 495(7442), 426. doi:10.1038/495426a
Επικοινωνία:
