Τεχνικές ανάγνωσης

Κατά τη διάρκεια των σπουδών σας, και όχι μόνο, καλείστε να διαβάζετε και να κατανοείτε ένα μεγάλο όγκο πληροφοριών. Η εφαρμογή τεχνικών ανάγνωσης μπορεί να σας διευκολύνει στην κατανόηση των κειμένων και να σας εξοικονομήσει χρόνο και δυνάμεις.

Σε περίπτωση που μελετάτε στο πλαίσιο συγγραφής μίας εργασίας, ίσως να σας βοηθήσει να οργανώσετε το υπό μελέτη υλικό στις ενότητες της εργασίας σας. 

ΣτόχοςΤεχνική
Γνωριμία με το υπό μελέτη κείμενοΕπισκόπηση (survey)
Κατανόηση βασικών ιδεών του κειμένουΓρήγορη ανάγνωση (skimming)
Αναζήτηση συγκεκριμένης πληροφορίαςΑνιχνευτική ανάγνωση (scanning)
Βαθιά κατανόηση κειμένουΑνάγνωση για μελέτη (study reading)
Κριτική κειμένουΚριτική ανάγνωση (critical reading)

 

Η επισκόπηση (survey) αφορά στον έλεγχο των βασικών σημείων ενός κειμένου πριν την ανάγνωσή του. Βοηθά στον εντοπισμό του κυρίου θέματος ενός κειμένου, στην κατανόηση της δομής του, στην εκτίμηση του απαιτούμενου κόπου και χρόνου για την κατανόησή του.
Πριν μελετήσετε το κεφάλαιο ενός βιβλίου ή ένα άρθρο, αναζητήστε τα παρακάτω σημεία (Birmingham City University, Center for academic success, 2011; University of Southampton, 2008):  

  • Τίτλος.
  • Εισαγωγή ή Περίληψη (αν πρόκειται για άρθρο).
  • Κύριες επικεφαλίδες και τις υποεπικεφαλίδες τους (1ου και 2ου επιπέδου αντίστοιχα).
  • Πρώτες προτάσεις σε κάθε παράγραφο (κύρια ιδέα παραγράφου).
  • Διαγράμματα, εικόνες, χάρτες κ.ά. και τις λεζάντες τους.
  • Συνόψεις (πολλά διδακτικά βιβλία στο τέλος του κάθε κεφαλαίου περιλαμβάνουν μία σύνοψη με τις πληροφορίες που θα πρέπει να έχετε κατανοήσει ολοκληρώνοντας την ανάγνωσή του ) ή Συμπεράσματα.

Να θυμάστε ότι η επισκόπηση ενός άρθρου συνήθως δεν υπερβαίνει τα 10 λεπτά

Η γρήγορη ανάγνωση (skimming) χρησιμοποιείται συχνότερα σε κείμενα για τα οποία γνωρίζουμε ελάχιστα. Αφορά στην επιλογή και ανάγνωση των βασικών σημείων ενός κειμένου. Γνωστές τεχνικές γρήγορης ανάγνωσης είναι (Charles Darwin University, 2013; Allison, 2011):

  1. Αρχή – τέλος. Η τεχνική αυτή βασίζεται στην άποψη ότι όλα τα καλογραμμένα κείμενα διαθέτουν εισαγωγή, κυρίως κείμενο και συμπεράσματα. Επομένως, οι κύριες ιδέες του κειμένου θα αναφέρονται σύντομα στην εισαγωγή, θα αναλύονται με λεπτομέρεια στο κυρίως κείμενο και θα επαναλαμβάνονται με συντομία στα συμπεράσματα. Έτσι αυτή η τεχνική απαιτεί την ανάγνωση:
    • των πρώτων παραγράφων κάθε τμήματος του κειμένου (π.χ. κεφάλαιο, ενότητα),
    • της τελευταίας παραγράφου του κάθε τμήματος του κειμένου (π.χ. κεφάλαιο, ενότητα).
  2. Πρώτες προτάσεις. Η τεχνική αυτή βασίζεται στην υπόθεση ότι η πρώτη πρόταση μίας παραγράφου εισάγει και στα κύρια σημεία που αναλύονται στο κύριο μέρος της παραγράφου. Η ανάγνωση της πρώτης πρότασης από κάθε παράγραφο επιτρέπει την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι συγγραφείς του κειμένου δομούν και παρουσιάζουν τα επιχειρήματά τους.  

Πολλές φορές οι συγγραφείς χρησιμοποιούν στα κείμενά τους διαφορετική μορφοποίηση για λέξεις που είτε αποτελούν ορολογία, είτε εκφράζουν μία κύρια ιδέα. Προσέξτε, λοιπόν, οποιαδήποτε διαφοροποίηση στη μορφοποίηση κάποιων λέξεων, όπως έντονη γραφή, πλάγια γραφή, ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, χρήση εισαγωγικών «» ή “”, κ.ά.

Με τη γρήγορη ανάγνωση δεν είναι εύκολη η κατανόηση ενός κειμένου. Έτσι κατά την ανάγνωση του προσπαθήστε να θέσετε ερωτήσεις στον εαυτό σας, όπως:

  • Τι λένε οι συγγραφείς; Ποιο είναι το κύριο θέμα;
  • Τι εννοούν οι συγγραφείς; Ποια είναι τα επιχειρήματά τους; Πως τα αποδεικνύουν;
  • Πως συνδέεται το κείμενο με όσα γνωρίζετε ήδη ή με όσα προσπαθείτε να μάθετε; Θεωρείτε ως ιδιαίτερα σημαντική κάποια ιδέα ή κάποιο επιχείρημα του κειμένου; Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με αυτή την ιδέα ή με αυτό το επιχείρημα;

Χρήσιμο είναι να σημειώνετε τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις που δίνετε. Ακόμα μπορείτε να αντιγράφετε ή να υπογραμμίζετε σημεία του κειμένου που κεντρίζουν το ενδιαφέρον σας. Οι σημειώσεις αυτές θα σας βοηθήσουν τόσο στην απομνημόνευση των βασικών σημείων του κειμένου, όσο και στη συγγραφή της ακαδημαϊκής σας εργασίας (προσχέδιο με τις δικές σας σκέψεις και επιχειρήματα καθώς και με τις βιβλιογραφικές σας αναφορές).

Η τεχνική της ανιχνευτικής ανάγνωσης (scanning) χρησιμοποιείται συχνότερα σε κείμενα για τα οποία έχουμε μία πρότερη γνώση, π.χ. τα έχουμε διαβάσει στο παρελθόν ή γνωρίζουμε σε γενικές γραμμές το περιεχόμενό τους. Αφορά στον εντοπισμό μιας συγκεκριμένης πληροφορίας σε ένα κείμενο όπως η ημερομηνία ενός γεγονότος, ο αριθμός ενός τηλεφώνου, ένα συγκεκριμένο λήμμα σε μία εγκυκλοπαίδεια, κ.λπ.
Για να είναι πετυχημένη η ανιχνευτική ανάγνωση θα πρέπει (Allison, 2011):

  1. Να γνωρίζετε πώς είναι οργανωμένη η πληροφορία στο κείμενο. Για παράδειγμα στα λεξικά και στις εγκυκλοπαίδειες η πληροφορία είναι οργανωμένη αλφαβητικά. Αν αναζητάτε συγκεκριμένη πληροφορία σε ένα άρθρο προσπαθήστε να κατανοήσετε τη δομή του, ώστε να εντοπίσετε το τμήμα εκείνο που πιθανόν να περιλαμβάνει αυτό που ψάχνετε (ελέγξτε τίτλο, επικεφαλίδες και λεζάντες σε σχήματα και πίνακες).
  2. Να είστε γρήγοροι/ες και να μη σας αποσπούν την προσοχή άσχετες πληροφορίες που σας δίνει το κείμενο.
  3. Ελέγξετε τουλάχιστον δύο φορές ότι η πληροφορία που εντοπίσατε είναι όντως αυτή που αναζητούσατε.

Η ανάγνωση για μελέτη (study reading) επιτρέπει την κατανόηση και την απομνημόνευση εννοιών και πληροφοριών. Είναι πιο αργή σε σχέση με άλλες μεθόδους καθώς διαβάζεται όλο το κείμενο και δεν εξαιρείται κανένα τμήμα του. 

Η ανάγνωση για μελέτη είναι γνωστή με το αρκτικόλεξο SQ4R (Coon & Miterrer, 2010; Rowan University, c2015):

  • S – Survey. Εφαρμόστε την τεχνική της επισκόπησης. Σε περίπτωση που πρόκειται να μελετήσετε ένα βιβλίο μπορείτε να κάνετε επισκόπηση ανά κεφάλαιο.
  • Q – Question. Θέστε στον εαυτό σας ερωτήματα. Έχοντας στο νου την απάντηση των ερωτημάτων που θέσατε θα σας βοηθήσει στο να μη χάνετε εύκολα τον ειρμό της ανάγνωσης καθώς θα μελετάτε το κείμενο.
  • R1 – Read. Διαβάστε το κείμενο προσπαθώντας να δώσετε απαντήσεις στα ερωτήματά σας. Σε περίπτωση που κάποια τμήματα είναι πιο πυκνογραμμένα ή δυσνόητα, επικεντρωθείτε σε αυτά για να τα κατανοήσετε.
  • R2 – Record. Καταγράψτε τις απαντήσεις σε ένα σημειωματάριο. Γράψτε την περίληψη μιας ενότητας με δικά σας λόγια. Αν σας βοηθά, μπορείτε να καταγράψετε τις απαντήσεις, τις περιλήψεις σας και σημαντικές σημειώσεις ακολουθώντας μία δική σας δομή, διαφορετική από εκείνη του αρχικού κειμένου. Αυτή η τακτική μπορεί να σας βοηθήσει στην κατανόηση του κειμένου και σε μελλοντικές επαναληπτικές αναγνώσεις.
  • R3 – Recite. Με την ολοκλήρωση κάποιας ενότητας προσπαθήστε να θυμηθείτε τις κύριες επικεφαλίδες και ιδέες του κειμένου. Προσπαθήστε να απαντήσετε εκ νέου στις ερωτήσεις που θέσατε. Ακούγονται σωστές οι απαντήσεις σας; Μπορείτε να απαντήσετε με ευκολία; Αν ναι, σιγουρευτείτε ότι στις απαντήσεις σας χρησιμοποιήσατε δικές σας λέξεις και δεν έχετε απομνημονεύσει τμήματα του κειμένου. Αν όχι, ξαναμελετήστε το κείμενο και προσπαθήστε εκ νέου να απαντήσετε στις ερωτήσεις. Με αυτό τον τρόπο αυξάνονται οι πιθανότητες να διατηρηθούν όλα όσα μελετήσατε για περισσότερο καιρό στη μνήμη σας.
  • R4 – Review. Με την ολοκλήρωση της ανάγνωσης του κειμένου, προσπαθήστε να κάνετε μία επανάληψη κοιτώντας ξανά τα κύρια τμήματα του κειμένου, κύριες επικεφαλίδες, τις δικές σας σημειώσεις. Προσπαθήστε εκ νέου να απαντήσετε σε ερωτήσεις από διαφορετικές ενότητες. Μην ξεχνάτε ότι η επανάληψη είναι μητέρα της μάθησης!

Συμβουλή: Κρατήστε σημειώσεις
Όταν μελετάτε ένα κείμενο χρήσιμο είναι να κρατάτε σημειώσεις, αφού αυτές μπορούν να αποτελέσουν το προσχέδιο της εργασίας σας.
Καλό θα ήταν μάλιστα να προσθέτετε σε αυτές τις σημειώσεις και τη βιβλιογραφική αναφορά. Έτσι το προσχέδιό σας θα περιλαμβάνει όχι μόνο ορισμένες δικές σας αρχικές σκέψεις και επιχειρήματα, αλλά και τις αναφορές (αναφορές μέσα στο κείμενο και βιβλιογραφία) προς τις πηγές που εντοπίσατε και χρησιμοποιήσατε.
Για μεγαλύτερη διευκόλυνση, προσθέστε αναφορές χρησιμοποιώντας κάποιο πρόγραμμα διαχείρισης βιβλιογραφικών αναφορών (π.χ. Mendeley).

Η κριτική ανάγνωση (critical reading) εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπου απαιτείται η αναγνώριση του σκοπού των συγγραφέων, η ανίχνευση επιχειρημάτων, πιθανών προκαταλήψεων ή μη επιστημονικών απόψεων και η αξιολόγηση των απόψεων και των επιχειρημάτων των συγγραφέων.
Η κριτική ανάγνωση χρησιμοποιείται συχνά στο πλαίσιο μιας ακαδημαϊκής εργασίας. Μοιάζει αρκετά με την ανάγνωση για μελέτη με τη διαφορά ότι κατά την ανάγνωση τίθενται και ερωτήματα που σχετίζονται με τις πρότερες γνώσεις του αναγνώστη και με το θέμα της εργασίας (π.χ. Πως σχετίζεται αυτό που διαβάζω με αυτά που ξέρω;).
Ορισμένα ερωτήματα που μπορείτε να θέσετε κατά τη διαδικασία της κριτικής ανάγνωσης ενός κειμένου είναι τα παρακάτω (Charles Darwin University, 2013):

  • Σε τι αναφέρεται το κείμενο;
  • Ποια είναι τα κύρια επιχειρήματα; Παρέχουν οι συγγραφείς επαρκείς αποδείξεις;
  • Υπάρχουν περιορισμοί στη μεθοδολογία που ακολούθησαν οι συγγραφείς; Για παράδειγμα, μήπως τα συμπεράσματα των συγγραφέων βασίζονται σε ένα μικρό δείγμα;  
  • Σχετίζεται με όσα ξέρω ή όχι; Αν ναι, με τι σχετίζεται και πως;
  • Συμφωνώ ή διαφωνώ με όσα έχω μελετήσει; Τι αποδείξεις/επιχειρήματα μπορώ να χρησιμοποιήσω προκειμένου να αιτιολογήσω τη συμφωνία ή διαφωνία μου με το κείμενο;
  • Οι απόψεις, τα επιχειρήματα και οι αποδείξεις που παρουσιάζονται από τους/τις συγγραφείς θεωρούνται αποδεκτές από ειδικούς του χώρου; Θεωρούνται καινοτόμες, αμφιλεγόμενες, ελλιπείς;
  • Υπάρχουν εναλλακτικές απόψεις άλλων συγγραφέων για το ίδιο θέμα που πρέπει να λάβω υπόψη;
  • Τι συμπεράσματα βγάζω από αυτό το κείμενο; Μήπως μπορώ να προχωρήσω σε μία γενίκευση ή απλοποίηση βασιζόμενος/η σε αυτό που μόλις διάβασα;
  • Μήπως αυτό που διαβάζω μου δημιουργεί κάποιο άλλο ερώτημα που θα πρέπει να το απαντήσω μελετώντας ένα άλλο άρθρο/βιβλίο;