Η "κιβωτός της μνήμης του ελληνισμού", η Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη1 όπως ο ίδιος την αποκαλεί στην επιστολή της δωρεάς του προς τη Σύγκλητο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, την οποία οραματιζόταν να ιδρύσει αρχικά στο Κάιρο. Τα γεγονότα στην Αίγυπτο το 1952 και ο διωγμός με επαπειλούμενη κατάσχεση των περιουσιών των Ελληνοαιγυπτιωτών υπήρξαν η καθοριστική αιτία για τον Τρικόγλου να σκεφτεί τρόπους διάσωσης της ιδιαίτερα σημαντικής του συλλογής. Ο Τρικόγλου αποφασίζει να δωρίσει τη συλλογή του για να μπορέσει να τη διασώσει σε ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της Ελλάδος. Ο συναγωνισμός ήταν μεγάλος αλλά τελικά η συλλογή κατέληξε στη Θεσσαλονίκη και έγινε δεκτή από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο το 1963 χάρη στη στενή προσωπική φιλία ανάμεσα στον Τρικόγλου, το συγγραφέα Παύλο Ζάννα, έναν χιώτη πολιτικό, τον Μιχαήλ (Μικέ) Μαυρογορδάτο, και στον προπρύτανη, πρύτανη και αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το 1953 έως το 1956 Χαράλαμπο Φραγκίστα. Η όλη αλληλογραφία με του ιδρύματος με το δωρητή δεν έχει καταστεί δυνατόν να συγκεντρωθεί. Κάποια δημοσιεύματα από τον τύπο και αποσπάσματα από τα πρακτικά μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες.
"ΟΜΟΓΕΝΗΣ ΕΔΩΡΗΣΕΝ ΕΙΣ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΜΕΓΑΛΗΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΝ". Με αυτόν τον τίτλο η πρωινή εφημερίδα της Θεσσαλονίκης "Μακεδονίας"στην έβδομη σελίδα δημοσιεύει στις 30.4.1964 την είδηση της δωρεάς του Ιωάννη Τρικόγλου στο ΑΠΘ, σε μικρό μονόστηλο, όπου σημειώνει: Ο εξ Αιγύπτου ομογενής κ. Ι. Τρικόγλου εδώρησεν εις το πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης βιβλιοθήκην μεγάλης ιστορικής και επιστημονικής αξίας περιέχουσαν βιβλία βάρους δέκα τόνων. Εις την πραγματοποίησιν της δωρεάς αυτής συνετέλεσαν μεγάλως οι τέως υπουργοί κ.κ. Μαυροκορδάτος και Φραγκίστας. Ο πρύτανης και τέως υπουργός κ. Καβαζαράκης εδεξιώθη τον κ. Τρικόγλου, προς τον οποίον εξέφρασε τας θερμάς ευχαριστίας της συγκλήτου, των καθηγητών και του φοιτητικού κόσμου διά την μεγάλην αυτήν δωρεάν.
Μετά ένα περίπου μήνα, στις 9.5.1964 στην έκτη σελίδα της ίδιας εφημερίδας, ο πρύτανης Ν. Ι. Καβαζαράκης, ανάμεσα στις αποδοχές εκ μέρους της Συγκλήτου των κληροδοτημάτων και δωρεών, ανακοινώνει επίσημα και τη δωρεά της "ιδιωτικής βιβλιοθήκης" του Ιωάννη Τρικόγλου "εξ 116 κιβωτίων".
Σε απόσπασμα από τη συνεδρίαση της Επιτροπής της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ 1.11.60 αναφέρεται «συζητείται .... το ζήτημα της δωρεάς του εξ Αιγύπτου ομογενούς κ. Ι. Τρικόγλου και αποφασίζεται να επιδιώξει ο κ. προεδρεύων έφορος να μάθη την διεύθυνση του δωρητού παρά του πρώην βουλευτού κ. Μαυρογορδάτου. Ακολούθως να συνεννοηθεί μετά του κ. δωρητού δια την παραλαβή των δωρηθέντων βιβλίων». Από το πρακτικό στις 14/06/63 αναφέρεται ότι γίνεται δεκτή η Δωρεά της Ιδιωτικής Βιβλιοθήκης του Ιωάννη Τρικόγλου ...».
Θα περάσουν από τότε περίπου δέκα χρόνια για να καταλήξει η δωρεά στη Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ και να αρχίσει η χειρόγραφη (τότε) καταλογογράφησή της. Η συλλογή φτάνει στην Κεντρική Βιβλιοθήκη το 1973 χρονιά που μεταφέρεται η Κεντρική Βιβλιοθήκη σε δικό της ανεξάρτητο κτήριο. Τέσσερα χρόνια αργότερα το 1977 ολοκληρώνεται μια πρώτη χειρόγραφη καταγραφή σε δελτιοκατάλογο. Το 1990 εκδίδεται για πρώτη φορά ο «Κατάλογος βιβλίων Κεντρικής Βιβλιοθήκης : περίοδος 1495-1821 πρώτη θεματική προσέγγιση» ο οποίος περιλαμβάνει τα σπανιότερα βιβλία της συλλογής με φωτογραφημένη την σελίδα τίτλου και το 1993 τυπώνεται εκτός εμπορίου ο πρώτος κατάλογος βιβλίων Δωρεάς Τρικόγλου που αποτελεί την ηλεκτρονική μεταγραφή του παλιού δελτιοκαταλόγου. Το 1997 γίνεται μια δεύτερη καταγραφή των κειμήλιων και από το Δεκέμβριο του 2002 ξεκινά στα πλαίσια του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ η μηχανογραφημένη καταλογογράφηση του.
Σήμερα οι τίτλοι και οι τόμοι της δωρεάς είναι καταλογογραφημένοι και ταξιθετημένοι και κάποιοι από αυτούς ψηφιοποιημένοι (περίπου 5405) και διαθέσιμοι στο κοινό στην Ψηφιοθήκη μέσω της ιστοσελίδας της ΒΚΠ. Επιπλέον των βιβλίων, η Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη περιλαμβάνει 3.500 περίπου έργα τέχνης, όπως: πίνακες, χαλκογραφίες και λιθογραφίες) και διάφορα προσωπικά αντικείμενα (ιστορικά λάβαρα, σπάνιες σημαίες, πορσελάνες κ.ά.), αλλά και έναν μεγάλο αριθμό χαρτών, σπανίων ατλάντων, βιβλίων με χαρτογραφικό περιεχόμενο (εξαιρετικά νησολόγια κ.ά.), ανάμεσα στους οποίους εξέχουσα θέση κατέχουν η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή και οι 15, μοναδικοί παγκοσμίως, χειρόγραφοι υψηλής αισθητικής χάρτες του Αρχιπελάγους του 1685-87, από τον Raseau κατά τις διαταγές του Λουδοβίκου 14ου.
Το 2011 πραγματοποιήθηκε εκ νέου απογραφή η οποία και είναι δημοσιευμένη σε μη εμπορική έκδοση στην Κεντρική Βιβλιοθήκη.
Με τακτοποιημένο το ποικίλου περιεχομένου προσωπικό αρχείο του Ιωάννη Τρικόγλου, με ψηφιοποιημένο τον κατάλογο και πολλά αντικείμενα της συλλογής, το μέγεθος της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης στην πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης του ΑΠΘ (Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη ΒΚΠ ΑΠΘ) δεν μετράται πλέον σε "δέκα τόνους" βάρος και σε "116 κιβώτια" περιεχόμενο αλλά σε 14.012 τόμους βιβλίων που αντιστοιχούν σε 10.783 ελληνικούς και ξενόγλωσσους τίτλους για την ελληνική ιστορία κυρίως της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου, για την αρχαιολογία, λαογραφία, λογοτεχνία, τον περιηγητισμό, τον φιλελληνισμό και γενικότερα για τον ελληνισμό της Μεσογείου με πολλές σπάνιες εκδόσεις και λευκώματα (από το 1495 έως τα μέσα του 20ού αιώνα).
Το ψηφιοποιημένο υλικό φιλοξενείται στη Ψηφιοθήκη>Συλλογή Τρικόγλου.
Ξεχωρίζουν τα παρακάτω έργα :
- Μον Ρεπό : τα ανάκτορα του βασιλιά Γεωργίου Α' στην Κέρκυρα
- Εσωτερικό του ναού της Αγίας Αικατερίνης στο Όρος Σινά
- Αργοναυτικά
- Άποψη της Κωνσταντινούπολης-πρώτο χαρακτικό Κωνσταντινούπολης (1493)
- Memorie istoriografiche del regno di Morea e Negroponte-Περιέχει σπάνια περιγραφή της Θεσσαλονίκης (1688)
- Η Ακρόπολη το σούρουπο (Boissonas)
- Χάρτα του Ρήγα
Πράλληλα υπάρχουν φωτογραφίες των Boissonas και Sébah & Joaillier, χαρακτικά των Hess, Krazeisen, Roberts, Stackelberg, Boissonas, Κογεβίνα, Girieud, χάρτες του 16ου, 17ου , 18ου αι. (με απεικόνιση της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου), έργα Τέχνης των Δημήτρη Γαλάνη, Άγγελου Γαλλινά, W.J Muller, Deval, κειμήλια, φιρμάνια, προσελάνες, χειρόγραφα κά. Επίσης παλαίτυπα και σπάνια βιβλία εκτός copyright. Το περιεχόμενο των βιβλίων – που ξεκινούν χρονολογικά από το 1495 και φτάνουν στα μέσα του 20ου αιώνα – και αποτελούν τον κύριο όγκο της συλλογής, αφορά την ελληνική ιστορία, αρχαιολογία, λαογραφία και λογοτεχνία, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Εκθέσεις - Εκδηλώσεις με έργα από τη Συλλογή
- Λιθογραφίες προσωπογραφιών αγωνιστών του 1921 . 10-30 Μαρτίου 1977 στη Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρία Τέχνη σε επιμέλεια Χρύσανθου Χρήστου
- Αρχειακές Συλλογές και Έργα Τέχνης του Α.Π.Θ στο διαδίκτυο 24-Μαίου έως 2 Ιουνίου 2006 στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών (σχετικό δημοσίευμα στην Καθημερινή, 25.05.2006). Παράλληλα με την έκθεση εκδόθηκε από το Α.Π.Θ. Λεύκωμα σπουδαίων έργων της
- Έκθεσης "Η Χάρτα του Ρήγα και το φιλελληνικό κίνημα" - Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. (22 Μαρτίου - 12 Απριλίου 2007). Τα εγκαίνια συνοδεύονταν από μουσικο-θεατρική εκδήλωση με τίτλο "Μίμηση και μέλος: θεατρικά και μουσικά έργα για την Ελληνική Επανάσταση"
- Περιήγηση στην Ανατολική Μεσόγειο μέσα από τη Συλλογή Τρικόγλου, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού 2 Ιουνίου έως 8 Σεπτεμβρίου 2012 (σχετικό δημοσιεύμα)
- Χειρόγραφες απεικονίσεις του αρχιπελάγους 330 χρόνια πριν. Κοινή Εκδήλωση ΑΠΘ - Δήμου Θεσσαλονίκης 25 Ιανουαρίου 2017
- Έκθεση Φωτογραφίας «Η Κωνσταντινούπολη των Jean Pascal Sebah & Polycarpe Joaillier (1890-1900) από την Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ.» 25 Απριλίου - 10 Ιουνίου 2017 Αγιορειτική Εστία
- Έκθεση της «Τρικογλείου Βιβλιοθήκης ΑΠΘ» με απεικονίσεις της Λευκάδας 18 έως 31 Μαϊου 2017 Αίθουσα Τέχνης «Θεόδωρος Στάμος» στην πλατεία Μαρκά, στη Λευκάδα
- Η Αγία Σοφία των αδελφών Fossati μέσα από την Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ. 15 Ιουνίου – 15 Οκτωβρίου 2017 Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού
- Σισμανόγλειο Μέγαρο Κωνσταντινούπολη. Η Κωνσταντινούπολη των Jean Pascal Sebah & Polycarpe Joaillier (1890-1900) από την Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ. 7 Νοεμβρίου έως την 1η Δεκεμβρίου 2017
- Η Αγία Σοφία των αδελφών Fossati μέσα από την Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ. 22 Νοεμβρίου 2017-10 Ιανούαριος 2018 Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης
- «Η Χάρτα του Ρήγα: Τα δύο (συν) πρόσωπα. Μια άλλη ανάγνωση του χάρτη» 15 Δεκεμβρίου 2017, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ
- «Έκθεση ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ 1685-1687 στους χάρτες του Λουδουβίκου ΙΔ'» 14 Φεβρουαρίου 2018, Τελλογείο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ
- «Η Αγία Σοφία των αδελφών Fossati, μέσα από την Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ», 8 Ιουνίου μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου 2018 Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείου Νικήτης
1. ...Άλλοι τρεις χώροι στο ημιυπόγειο, κάτω από το Κεντρικό αμφιθέατρο, αποτελούσαν τη μεγάλη αποθήκη των βιβλίων της Κεντρικής Βιβλιοθήκης: σήμερα 10 και 11, και ο μισός διάδρομος της ανατολικής πλευράς που άρχιζε ακριβώς έξω από την εσωτερική είσοδο του κυλικείου (σήμερα αίθουσα διδασκαλίας αριθ. 9). Στον χώρο αυτό ήταν απόθηκευμένη η συλλογή βιβλίων Τρικόγλου, ο οποίος δώρησε στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης («Ο εξ Αιγύπτου ομογενής κ. Ιωαν. Τρικόγλου εδώρησε μεγάλης αξίας βιβλιοθήκην, με την ρητήν επιθυμίαν όπως αυτή αποτελέση εσαεί τμήμα της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου υπό την ονομασία Τρικόγλειος βιβλιοθήκη. Εις τούτο σπουδαίως συνετέλεσαν οι κ.κ. Μικές Μαυροκορδάτος και Χαρ. Φραγκίστας (Έκθεσις Πεπραγμένων κατά το ακαδημαϊκόν έτος 1963-64, υπό πρυτανέως Νικ. Καβαζαράκη, Θεσσαλονίκη, 1965, σ.13.) (Κουκιόγλου (2012)
Καβαζαράκης, Νικόλαος Ι. 1906-1976. Έκθεσις πεπραγμένων κατά το πανεπιστημιακόν έτος 1963-1964: αναγνωσθείσα την 29ην Νοεμβρίου 1964 κατά την τελετήν της εγκαταστάσεως των νέων πανεπιστημιακών αρχών. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειον Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης, 1965.
Κουκιόγλου, Τάσος. Το Πανεπιστημιακόν Μέγαρον: το παλαιό κτίριο της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης : από περιέργεια και αγάπη. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2012.
Βιογραφικά στοιχεία/Ιστορικό:
Φιλοξενείται στη(ν):
Πληροφορίες πρόσβασης:
Κλειστή συλλογή. Η πρόσβαση σε μη ψηφιοποιημένα τεκμήρια είναι δυνατή μετά από αίτημα προς το Γραφείο Πληροφόρησης, Δανεισμού και Διαδανεισμού.
Η συλλογή στον Κατάλογο:
Η συλλογή στην Ψηφιοθήκη:
Φωτογραφίες από συλλογή:
Βιβλιογραφία:
- Αμανατίδης, Στάθης & Σαραγιώτης, Αντώνης. (2006). Λεύκωμα Συλλογής Τρικόγλου. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
- Σουλογιάννης, Ευθύμιος Θ. (2001). Η Ελληνική κοινότητα του Καΐρου. Αθήνα: Κότινος.
- Γρηγοράσκου, Μαγδαληνή (2006). Δωρεά Τρικόγλου : αποτελέσματα απογραφής. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
- Γρηγοράσκου, Μαγδαληνή (2011). Απογραφή της Δωρεάς Τρικόγλου της Κεντρικής Βιβλιοθήκης. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
- Γρηγοράσκου, Μαγδαληνή (2011). Αρχείο Ιωάννη Τρικόγλου Κεντρικής Βιβλιοθήκης Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
- Αρχείο Τρικόγλου