O όρος 'πνευματική ιδιοκτησία' αφορά στα δικαιώματα του δημιουργού πάνω στο έργο του. Ο βασικός νόμος για τη διανοητική ιδιοκτησία είναι ο Ν.2121/1993 και αναγνωρίζει δύο δικαιώματα του δημιουργού: το ηθικό και το περιουσιακό δικαίωμα. Το ηθικό δικαίωμα συνδέει άρρηκτα ένα έργο με το δημιουργό του, ενώ το εμπορικό αφορά στην οικονομική αξία ενός έργου και στην εμπορική του εκμετάλλευση. Ο Ν.2121/1993 αναγνωρίζει και περιορισμούς των δικαιωμάτων των δημιουργών, προκειμένου να εξυπηρετήσει σκοπούς κοινωνικούς (π.χ. ΑμεΑ) και εκπαιδευτικούς.
Παρακάτω παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα κατά τη χρήση των ηλεκτρονικών πηγών/συνδρομών της Βιβλιοθήκης ΑΠΘ και του HEAL-Link, όπως και κατά τη φωτοτύπηση μέρους βιβλίων.
Χρήση ηλεκτρονικών πηγών
Συνδρομές Βιβλιοθήκης ΑΠΘ: Οι ηλεκτρονικές πηγές που διατίθενται μέσω του δικτυακού της τόπου ΔΕΝ αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία της. Με τις συμφωνίες που υπογράφει η Βιβλιοθήκη ΑΠΘ κάθε χρόνο εξασφαλίζει την πρόσβαση και χρήση των πηγών από τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας του ΑΠΘ. Η χρήση των πηγών, επομένως, υπάγεται στους όρους χρήσης που ορίζουν οι εκδότες/διαθέτες των ηλεκτρονικών πηγών κατά την υπογραφή της εκάστοτε συμφωνίας (license agreement) και στην ισχύουσα ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Συνδρομές HEAL-Link: "Απαγορεύεται η συστηματική αποθήκευση ή εκτύπωση ολόκληρου του περιεχομένου των τευχών των ηλεκτρονικών περιοδικών που διατίθενται μέσω των Υπηρεσιών του HEAL Link. Επισημαίνεται ότι η χρήση των παραπάνω Υπηρεσιών επιτρέπεται μόνο σε χρήστες των Ιδρυμάτων-μελών του Δικτύου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, για τις προσωπικές εκπαιδευτικές, διδακτικές ή ερευνητικές τους ανάγκες και μόνο. Οποιαδήποτε παραβίαση των παραπάνω όρων ή άλλη μορφή κατάχρησης των Υπηρεσιών αυτών θα σημάνει σοβαρότατες κυρώσεις για τους χρήστες και το Ιδρυμα στο οποίο ανήκουν" (ανακοίνωση HEAL Link).
Φωτοτυπίες
Τα μέλη της Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ και όλοι όσοι θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα φωτοτυπικά μηχανήματα που αυτή διαθέτει οφείλουν να είναι ενήμεροι σχετικά με την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και να σέβονται τους όρους που έχουν τεθεί από την Ελληνική νομοθεσία. Επομένως, επιτρέπεται η φωτοτυπική αναπαραγωγή υλικού προστατευμένου από πνευματικά δικαιώματα χωρίς την άδεια του δημιουργού μόνο για ιδιωτική (προσωπική) χρήση και μόνο για τμήματα ενός έργου (βιβλίο, άρθρο, διατριβή, κ.ά.).
Περισσότερες πληροφορίες
Κατά τη συγγραφή εργασιών πρέπει να γίνεται σαφής αναφορά στο έργο άλλων, ώστε ο αναγνώστης να έχει ξεκάθαρη άποψη όταν διαβάζει μία εργασία για το ποιές ιδέες είναι του συγγραφέα και ποιές αποτελούν ιδέες-απόψεις άλλων συγγραφέων.
Η λογοκλοπή σύμφωνα με τον Κανονισμό Μεταπτυχιακών Σπουδών ΑΠΘ (άρθρο 12) και τον Κανονισμό Αρχών και Λειτουργίας της Επιτροπής Ηθικής και Δεοντολογίας της Έρευνας (ΕΗΔΕ) του ΑΠΘ (άρθρο 19) θεωρείται σοβαρό ακαδημαϊκό παράπτωμα.
Τι είναι λογοκλοπή;
Η λογοκλοπή συνιστά σοβαρότατο ακαδημαϊκό αδίκημα. Πρόκειται για την οικειοποίηση λέξεων, φράσεων, ιδεών, νοημάτων ή και ολόκληρου πνευματικού έργου.
Υπάρχουν διάφορες μορφές λογοκλοπής τις οποίες θα πρέπει ο/η συγγραφέας να έχει υπόψη του προκειμένου να αποφύγει το ακαδημαϊκό αυτό αδίκημα . Οι βασικότερες είναι:
- Η κατά λέξη αντιγραφή μεγάλου τμήματος ή ακόμη και ολόκληρου του πνευματικού έργου και η παρουσίασή του ως πόνημα του/της συγγραφέα
- Η αναφορά των πηγών αποκλειστικά στη βιβλιογραφία και η αποφυγή χρησιμοποίησης τους στο κείμενο
- Η αντιγραφή ή ακόμη και η παράφραση ιδέας χωρίς αναφορά στην πηγή από την οποία αντλήθηκε
- Η αυτολογοκλοπή, δηλαδή η ανακύκλωση-ανασύνθεση παλαιών έργων του/της συγγραφέα και η παρουσίαση τους ως νέα αυτοτελή εργασία
Τρόποι αποφυγής
Ο/Η συγγραφέας πριν ξεκινήσει την ενασχόληση με κάποιο κείμενό του (π.χ. ακαδημαϊκή εργασία, ερευνητικό κείμενο, κ.λπ.) πρέπει να έχει κατανοήσει πλήρως τί είναι λογοκλοπή, ποιές είναι οι μορφές της και ποιοι οι τρόποι αποφυγής της. Βασικοί τρόποι αποφυγής είναι:
- Εντοπισμός βιβλιογραφίας και καταγραφή βιβλιογραφικών στοιχείων. Ο/Η συγγραφέας θα πρέπει να συλλέξει τη βιβλιογραφία και να κρατήσει λεπτομερείς σημειώσεις των πηγών που θα χρησιμοποιήσει. Η ορθή οργάνωση του υλικού κατά τρόπο εύχρηστο, συστηματικό και ξεκάθαρο αποτελεί ένα σημαντικότατο βήμα στην πρόληψη της λογοκλοπής και την αποφυγή μελλοντικών προβλημάτων. Στην οργάνωση του υλικού μπορούν να βοηθήσουν εργαλεία διαχείρισης βιβλιογραφικών αναφορών.
- Συνεργασία με καθηγητή. Η επίβλεψη από τον/την καθηγητή/τρια και η αγαστή και διαρκής συνεργασία μαζί του/της. Η εμπειρία του/της καθηγητή/τριας και οι συμβουλές του/της ορίζουν σε μεγάλο βαθμό το πλαίσιο έρευνας και συγγραφής εντός των οποίων μπορεί να κινηθεί ένας φοιτητής/ερευνητής και κατ’ επέκταση διασφαλίζουν σε μεγάλο βαθμό τη νομιμότητα του πονήματος.
- Εισαγωγή αναφορών μέσα στο κείμενο. Κατά τη συγγραφή ενός κειμένου θα πρέπει να εισαχθούν σε αυτό οι απαραίτητες αναφορές οι οποίες να δηλώνουν την πατρότητα μίας φράσης ή μία ιδέας.Οι βιβλιογραφικές αναφορές γράφονται με συγκεκριμένο τρόπο (στυλ). Φροντίστε να γνωρίζετε εκ των προτέρων το στυλ βιβλιογραφίας που πρέπει να χρησιμοποιήσετε στην εργασία σας. Χρησιμοποιείστε κάποιο εργαλείο διαχείρισης βιβλιογραφικών αναφορών για την αποφυγή λαθών στη σύνταξη των βιβλιογραφικών αναφορών.
- Παράθεση αποσπάσματος. Στην αυτολεξεί παράθεση ενός χωρίου πρέπει να χρησιμοποιούνται εισαγωγικά, να μην υπάρχει η παραμικρή αλλοίωση του αρχικού κειμένου και να αναφέρεται η πηγή.
- Σύνοψη. Η σύνοψη πρέπει να ακολουθεί τη σειρά των ιδεών του συγγραφέα, να μην αλλοιώνει τις ιδέες του συγγραφέα, να περιέχει τα πιο σημαντικά ή σχετικά στοιχεία του κειμένου και να αναφέρεται η πηγή. Αν χρησιμοποιούνται λέξεις ή φράσεις (όροι- κλειδιά, όχι τεχνικοί όροι) του/της συγγραφέα, τότε αυτές πρέπει να μπαίνουν μέσα σε εισαγωγικά ή να γράφονται με πλάγια γράμματα.
- Παράφραση. Στην παράφραση πρέπει να χρησιμοποιείται το ύφος γραφής του/της συγγραφέα, οι λέξεις του αρχικού κειμένου να αντικαθίστανται με συνώνυμες, να αναδιοργανώνεται η δομή της πρότασης και να γίνεται παραπομπή στην πηγή. Αν χρησιμοποιούνται λέξεις ή φράσεις (όροι- κλειδιά, όχι τεχνικοί όροι) του/της συγγραφέα, τότε αυτές πρέπει να μπαίνουν μέσα σε εισαγωγικά ή να γράφονται με πλάγια γράμματα.
- Προσωπικές απόψεις/Συμπεράσματα/Κοινή γνώση. Σε αυτές τις περιπτώσεις δε χρειάζεται να αναφερθεί κάποια πηγή. Κοινή γνώση θεωρούνται οι δεδομένες πληροφορίες, π.χ. Η ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας έγινε στη Χιροσίμα στις 6 Αυγούστου του 1945.
- Εισαγωγή βιβλιογραφίας στο τέλος του κειμένου. Στο τέλος του κειμένου πρέπει να υπάρχει πλήρης λίστα με τις πηγές που έχουν χρησιμοποιηθεί. Η βιβλιογραφία πρέπει να γραφεί με με συγκεκριμένο τρόπο (στυλ). Φροντίστε να γνωρίζετε εκ των προτέρων το στυλ βιβλιογραφίας που πρέπει να χρησιμοποιήσετε στην εργασία σας. Χρησιμοποιείστε κάποιο εργαλείο διαχείρισης βιβλιογραφικών αναφορών για την αποφυγή λαθών στη σύνταξη των βιβλιογραφικών αναφορών.
άρθρο 4: Οφείλουν: (α) να μην εμφανίζουν σαν δικά τους τα πνευματικά δημιουργήματα άλλων, όταν εκπληρώνουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις στο πλαίσιο είτε της διδακτικής, είτε της ερευνητικής διαδικασίας, (β) να μην παρουσιάζουν εργασίες που έχουν εκπονηθεί συνεργατικά με άλλους φοιτητές σαν δημιούργημα ατομικό, χωρίς ονομαστική αναφορά των συνεργατών και της συμμετοχής τους, (γ) να μην υποβάλουν εκ νέου προς αξιολόγηση εργασία που έχει εκπονηθεί για την εκπλήρωση συγκεκριμένων διδακτικών ή ερευνητικών απαιτήσεων κατά το παρελθόν και (δ) να αποφεύγουν κάθε λογοκλοπή, δηλαδή αντιγραφή κειμένων από εργασίες τρίτων, χωρίς αναφορά στην πηγή της προέλευσής τους, κατά την εκπόνηση εργασιών που τους ανατίθενται από το διδακτικό προσωπικό στο πλαίσιο μαθημάτων ή φροντιστηρίων
άρθρο 6 : "Απαγορεύεται κάθε «λογοκλοπή», δηλαδή η αυτούσια ανάληψη και ενσωμάτωση σε κάποιο πνευματικό έργο σύντομων αποσπασμάτων ή/και μεμονωμένων φράσεων έργου τρίτου προσώπου, χωρίς να γίνεται αναφορά στη σχετική πηγή καθώς και στα ονόματα του δημιουργού και του εκδότη, εφόσον αυτά εμφανίζονται στην πηγή"
άρθρο 7: "Πριν αυτές υποβληθούν προς αξιολόγηση στην αρμόδια εξεταστική επιτροπή, υποβάλλονται σε αυτόματο έλεγχο «λογοκλοπής», ώστε να διαπιστωθεί η τήρηση των κανόνων του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά και η απαιτούμενη -για την απονομή του οικείου ακαδημαϊκού τίτλου- πρωτοτυπία"
Περισσότερες πληροφορίες
- Bell, Judith (2007), Πως να συντάξετε μία επιστημονική εργασία: Οδηγός ερευνητικής μεθοδολογίας. Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Plagiarism.org (n.d.). Ανακτήθηκε στις 10/01/2014 από: www.plagiarism.org
- Κυρίδης, Αργύρης και Αγγελική Χρονοπούλου (2008). Περί επιστημονικής δεοντολογίας και πρακτικής. Αθήνα: Gutenberg.
- Πληροφορίες για το πρόγραμμα ανίχνευσης λογοκλοπής Turnitin
Οι άδειες Creative Commons αποτελούν χρήσιμο εργαλείο:
- για τους δημιουργούς που επιθυμούν αφενός να δημοσιοποιήσουν το έργο τους και αφετέρου να ορίσουν με ευκολία τον τρόπο με τον οποίο κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει το έργο τους.
Μηχανισμός επιλογής κατάλληλης άδειας Creative Commons για το έργο σας.
- για τους χρήστες που επιθυμούν να χρησιμοποιούν υλικό χωρίς να αμφιβάλουν για τα δικαιώματα που έχουν στη χρήση του.
Οι διαθέσιμες Creative Commons άδειες είναι :
| Τίτλος άδειας | Επεξήγηση* |
 Αναφορά | Αυτή η άδεια επιτρέπει στους άλλους να διανέμουν, να αναμειγνύουν, και να δημιουργούν πάνω στο δικό σας έργο, ακόμη και εμπορικά, αρκεί να σας πιστώνουν για την αρχική δημιουργία. Αυτή είναι η πιο χαλαρή από όλες τις άδειες που προσφέρονται. Συστήνεται για τη μέγιστη διάδοση και χρήση του αδειοδοτούμενου υλικού. |
 Αναφορά-Παρόμοια διανομή | Αυτή η άδεια επιτρέπει στους άλλους να αναμειγνύουν, να τροποποιούν, και να δημιουργούν πάνω στο έργο σας, ακόμη και για εμπορικούς σκοπούς, αρκεί να σας αποδίδουν την αναγνώριση/ credit, και να υπαγάγουν τις νέες τους δημιουργίες υπό τους ίδιους όρους. Όλα τα νέα έργα που βασίζονται στο δικό σας, θα φέρουν την ίδια άδεια, οπότε και τα οποιαδήποτε παράγωγα θα επιτρέπουν και την εμπορική χρήση. |
 Αναφορά-Όχι Παράγωγα Έργα | Αυτή η άδεια επιτρέπει την αναδιανομή, εμπορική και μη-εμπορική, αρκεί να μεταδίδεται στον επόμενο απαράλλακτα και καθ' ολοκληρίαν, με την απόδοση αναγνώρισης/ credit σε εσάς. |
 Αναφορά-Μη Εμπορική Χρήση | Αυτή η άδεια επιτρέπει στους άλλους να διανέμουν, να αναμειγνύουν, και να δημιουργούν πάνω στο δικό σας έργο, κατά μη-εμπορικό τρόπο, και παρόλο που τα νέα τους έργα θα πρέπει επίσης να σας αποδίδουν αναγνώριση και να είναι μη-εμπορικά, δεν οφείλουν να υπαγάγουν τα παράγωγα έργα τους στους ίδιους όρους. |
 Αναφορά-Μη Εμπορική Χρήση-Παρόμοια διανομή | Αυτή η άδεια επιτρέπει στους άλλους να αναμειγνύουν, να τροποποιούν, και να δημιουργούν πάνω στο δικό σας έργο, κατά μη-εμπορικό τρόπο, αρκεί να σας πιστώνουν για την αρχική δημιουργία και να υπαγάγουν τις νέες τους δημιουργίες υπό τους ίδιους όρους. |
 Αναφορά-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα | Αυτή η άδεια είναι η πιο περιοριστική από τις έξι κύριες άδειες, επιτρέποντας μόνο στους άλλους να μεταφορτώνουν τα έργα σας και να τα μοιράζονται με άλλους, αρκεί να σας αποδίδουν αναγνώριση/ credit, αλλά δεν μπορούν να τα αλλάξουν κατά κανέναν τρόπο, ή να τα χρησιμοποιήσουν εμπορικά. |
* Τα επεξηγηματικά κείμενα των αδειών προέρχονται από τη σελίδα: 'Σχετικά με τις άδειες Creative Commons'.
Ο όρος Public Domain στα Ελληνικά συναντάται είτε ως 'Δημόσιος Τομέας', είτε ως 'Κοινό Κτήμα'. Όσα έργα έχουν περιέλθει στο Δημόσιο Τομέα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ελεύθερα χωρίς κανένα νομικό περιορισμό.
Σύμφωνα με το HEAL-Legal, "ως δημόσιος τομέας ορίζεται ο χώρος εκείνος ο οποίος βρίσκεται εκτός πνευματικής ιδιοκτησίας είτε πρωτογενώς, π.χ. Επειδή αφορά σε έργα που ήταν εξαρχής εκτός προστασίας (π.χ. εκφράσεις της πολιτειακής αρμοδιότητας), είτε αφορά σε έργα που εξέπεσαν της προστασίας επειδή πέρασε ο χρόνος προστασίας (π.χ. έργα λόγου μετά τα 70 χρόνια από το θάνατο του δημιουργού)".
Η Ελληνική Βικιπαίδεια στο σχετικό λήμμα προσφέρει χρήσιμα παραδείγματα έργων και γνώσεων που ανήκουν στο δημόσιο τομέα και δεν απαιτείται η βιβλιογραφική αναφορά κατά τη χρήση τους:
- Η κοινή γνώση, όπως η χρήση ενός μαθηματικού τύπου, η γνώση του γεγονότοτος της ρίψης βόμβας στη Χιροσίμα
- Έργα που δεν καλύπτονται από δικαιώματα δημιουργού, π.χ. ένας νόμος, η ομιλία ενός βουλευτή
- Έργα για τα οποία έχει παρέλθει η περίοδος προστασίας (70 χρόνια από το θάνατο του/της δημιυργού), π.χ. έργα του Beethoven, ο Μικρός Πρίγκηπας του Antoine de Saint-Exupery (στο Δημόσιο Τομέα από 01/01/2015)
- Διπλώματα ευρεσιτεχνίας για τα οποία έχει λήξει η περίοδος προστασίας (20 χρόνια για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας), π.χ. γενόσημα φάρμακα.
- Δημιουργοί που εξαρχής παραιτούνται των δικαιωμάτων υπέρ του κοινού καλού αδειοδοτώντας το έργο τους με άδεια Creative Commons Zero.
